छबि पुरी/राप्ती पोष्ट
घोराही, बैशाख । घोराही उपमहानगरपालिका वडा नम्बर–८ सौरी र वडा नम्बर–७ जबरपुरका गाउँलेले सेवार खोलाको पानी संयुक्त रुपमा प्रयोग गरेर खेतीपाती गर्दै आएका थिए । खोलाको पानीलाई दुई गाउँको सिमानाबाट कुलो निकालेर बाउ बाजेको पालादेखि प्रयोग गर्दै आएका थिए । खोलातिरको भाग वडा नम्बर –८ सौरीका किसानको हो ।
कुलो बनाईएको भाग वडा नम्बर –७ जबरपुरको । खेतीपाती गर्दा त्यही कुलाको पानी हालेर बाउबाजेको पालादेखि दुवै गाउँका स्थानीय कृषकले उब्जनी लिए । अहिले त्यही कुलोको पानी वडा नम्बर ७ जबरपुरका गाउँबासीले मात्रै प्रयोग गछौँ भन्न थालेपछि सौरीका किसान आफुहरु मारमा परेको दुखेसो लिएर घोराहीको न्यायीक समिति गुहारेका छन् ।
गत वर्षसम्म सामान्य कुलो भएकाले खेतमा पानी चाहार्न दुवै तिरका गाउँलेलाई सजिलो थियो । तर, यो वर्ष वडा नम्बर ७ जबरपुरका गाउँलेले वृहत सिंचाई आयोजनाबाट १० लाख बजेट पारेर सोही कुलोमापक्की नहर बनाएपछि समस्या निम्तियो । एक सय ८० मिटर लामो पक्की नहर बनेपछि जबरपुरबासीले सौरीका किसानलाई कुलोको पानी नदिने अडान लिएपछि समस्या सतहमा आएको हो । सौरीका किसान सुनिता चौधरीले सेवारखोलाबाट ल्याईएको कुलो आफुहरुको जग्गाबाट ल्याएको भन्दै अहिले पानी प्रयोग गर्न नदिनु अन्याय हुने बताउनुभयो ।
पक्की नहर बनेपछि पानी पाउनबाट वन्चित भएको भन्दै न्यायका लागि आफुहरु लागि परेको सौरीका किसान बताउँछन् । सौरीका अर्का किसान गोविन्दप्रसाद चौधरीले परापूर्वकालदेखि प्रयोग गर्दै आएको कुलोको प्रयोग सबैले गर्न पाउनुपर्ने बताउनुहुन्छ । पक्की नहर बनाउँदा भएको श्रमको लागत सहभागीताको खर्च आफुहरुले व्यहोर्न तयार रहेको बताउनुभयो । उता, जबरपुरबासीले आफुले प्रयोग गर्दै आएको कुलोको वडा नम्बर ७ मा पर्ने हुँदा सौरीका किसानलाई दिन इच्छुक छैनन् । कुलो बगेको क्षेत्र ७ नम्बर वडामा रहेको र आफुहरुले संरक्षण गरेर बनाएको कुलो पक्की नहर बनेपछि नदिने अडानमा उनीहरु छन् । वडा नम्बर ७ जबरपुरका मंगलप्रसाद चौधरीले हिजोका दिनमा आफुहरुले सहानुभूति देखाउँदै सौरीका किसानलाई कुलोको पानी दिएको भएपनि अब दिन नसक्ने बताउनुभयो । पक्की नहर बनाउने बेलामा पनि सौरीका किसानलाई बोलाएको तर उनीहरुले चासो नलिएको तर्क गर्नुभयो ।
कुलोको पानी नपाए आफुहरुको खेत बाँझै रहने भन्दै सौरीका करीव २० परिवारका किसानले न्याय पाउनुपर्ने माग गर्दै निवेदन दिएपछि न्यायीक समितिले स्थलगत रुपमा पुगेर समाधानको प्रयास गरेको छ । बुधबार बिहान पालिकाको न्यायीक समिति समस्या भएको क्षेत्रमा पुग्दा जबरपुरबासी र सौरीका किसान एकै ठाउँमा भेला भएका थिए । दुवै पक्षले न्यायीक समिति समक्ष आफ्नो भनाई राखेका छन् । न्यायीक घुम्ती शिविरमार्फत स्थलगत रुपमा पुगेर न्यायीक समितिले थालेको यो प्रयासलाई दुवै पक्षले सकारात्मक रुपमा लिएका छन् । ‘समस्याका बारेमा ठाउँमा पुगेर अवस्था बुझ्ने अनि कुरा सुनेर न्यायका लागि छिनोफानो गर्ने तरिका नौलो मात्रै होईन निकै राम्रो लाग्यो’ स्थानीय महाबीर चौधरीले भन्नुभयो । स्थलगत रुपमा अवस्था बुझेर पक्ष–विपक्षको कुरा सुनेको न्यायीक समितिले दुवैलाई न्याय हुने गरी निर्णय गर्छ भन्नेमा दुवै गाउँका किसान विश्वस्त छन् । न्यायीक समिति संयोजक एवं घोराही उपमहानगरपालिकाकी उपप्रमुख हुमा डिसीसहितको टोलीले स्थलगत रुपमा अध्ययन गरेर दुवै पक्षलाई न्यायीक इजलासमा बोलाएको छ । स्थानीय सरकार संचालन ऐन २०७४ को दफा ४७ को उपदफा १ र मा रहेका न्याय सम्पादन गर्ने गरेको छ । जबरपुर र सौरीका किसानका बीच उत्पन्न विवाद उपदफा १ अनुसार आलीबाँध, पानी कुलोको रहेकाले सोही अनुसार न्याय निरुपण हुने घोराही उपमहानगरपालिका कानूनी सल्लाहकार भुपबहादुर केसीको भनाई छ ।
‘अहिलेको अवस्थामा दुवै पक्षले जे जस्तो अडान राखे पनि कानूनले दिएको अधिकारलाई टेकेर न्याय दिने काम हुनेछ’, उहाँले भन्नुभयो ‘विवादको समाधान गरेर दुवै पक्षले न्याय पाउनु हुनेछ ।’ न्यायीक समिति संयोजक डिसीले आफुले अधिकार माग्दै गर्दा अरुको अधिकारका बारेमा सबैले मनन् गरिदिने हो भने समस्याको समाधान त्यहीँबाट निस्कने बताउनुभयो । कुलो पानीको विवादलाई समाधान गर्न दुवै पक्ष लचिलो हुनुपर्ने उहाँको आग्रह छ । ‘विगतदेखि वर्तमान अवस्थासम्म आईपुग्दाको बिस्तृत अध्ययन गरेर न्यायीक इजलासमार्फत मुद्धा फछ्र्यौट गर्नेछौँ’, उहाँले भन्नुभयो ‘स्थलगत रुपमा अवस्थाबारे जानकारी भएको छ, दुवैका कुरा ठाउँमै आएका सुनेका छौँ । अब न्यायीक इजलासमा दुवै पक्षलाई बोलाएर कानून अनुसारको प्रकृया अघि बढाउने छौँ ।’
समुदाय स्तरमा पुगेर न्यायीक समितिले काम गर्दै न्याय निरुपण हुँदा आम नागरिकलाई यो पक्षले विश्वास जित्दै गएको छ । घोराही उपमहानगरपालिकाको न्यायीक समितिले न्याय निरुपणको काम गर्दा धेरैले सहज रुपमा घर आँगनमै न्याय पाईरहेको अनुभति गर्ने गरेका छन् । फौजदारी अभियोगबाहेक देवानी सम्बन्धि मुद्धाको विषयमा न्यायीक समितिले काम गर्दै आएको छ । २०७४ असार १४ गते जनप्रतिनिधिका रुपमा निर्वाचित भएपछि २०७४ भदौ २ गते घोराही उपमहानगर कार्यपालिकाको पहिलो नगर सभाबाट न्यायीक समितिले आफ्नो औपचारिक रुपमा जिम्मेवारी पाएपछि हालसम्म बरिव एक हजार दुई सय परेकामा एक हजार एक सय पचास बढी उजुरीको मिलापत्र गरिसकेको छ ।
घोराही उपमहानगरपालिकाको न्यायीक समितिले यस अवधिसम्ममा ९५ प्रतिशत बढी उजुरी उपर छलफल गरी मिलापत्र गराउन सफल भएको छ । न्यायीक समिति संयोजक डिसीले समितिमा परेको निवेदनलाई निकै गम्भीरतापूर्वक गोपनीयता कायम गरी छलफलका माध्यमबाट टुंगो लगाउने काम गरेकाले छिटो छरितो भएको बताउनुुहुन्छ । न्याय निरुपणको कामको प्रगतिको अवस्था बारे न्यायीक समितिले हरेक ३–३ महिनामा पत्रकार सम्मेलन गरेर जानकारीसमेत गराउँदै आएको छ ।
