साईबर अपराधले किशोरीहरु कसरी हुँदैछन असुरक्षित

छबि पुरी/राप्ती पोष्ट

घोराही,साउन । पछिल्लो समय समाजमा साईबर अपराध सम्बन्धि अनेकन स्वरुपमा घटना भईरहेका छन् । सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गरी विभिन्न खालका घटना हुने गरेको पाइएको छ । कसैले साथी बनेर, कसैले अपराधको शैली अपनाएर त कसैले विभिन्न बहानामा सहयोगको नाममा अपराध गर्ने गरेको प्रहरीको तथ्यांकले देखाएको छ ।

२०७८ को तथ्यांक हेर्ने हो भने नेपालमा तीन हजार नौ सय छ वटा साईबर अपराधका घटना प्रहरी समक्ष दर्ता भएको छ । त्यसमा सबैभन्दा धेरै फेसबुकसँग सम्बन्धित रहेको छ । प्रहरीका अनुसार, तीन हजार चार सय ५१ वटा मुद्दा फेसबुकसँग सम्बन्धित छ । जसमा पुरुषको तुलनामा महिला हिंसाको घटना उल्लेख्य मात्रा धेरै रहेको छ । फेसबुकसँग सम्बिन्धत घटनामा महिलाका दुई हजार तीनवटा घटना भएकोमा पुरुषका एक हजार चार सय ७१ वटा घटना भएको छ ।

यस्तै, फेसबुक, भाइबर, इन्स्टाग्राम, इमो, टिकटक, ह्वाट्सएप, ट्वीटर जस्ता सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग गर्दै समाजमा अनेकन खालका घटना हुने गरेको पाइएको छ । जसका कारण, अहिले पनि अनाहकमा आर्थिक तथा भौतिक क्षति हुने गरेको छ । जिल्ला प्रहरी कार्यालय दाङका अनुसार, अहिले पनि जिल्लामा सरदर १० वटा साईबर अपराधका घटना दर्ता हुने गरेको छ । तर, जिल्ला प्रहरी कार्यालय दाङले यस प्रकारको घटनाको उजुरी लिएपनि घटना अनुसन्धानको पाटो केन्द्री अनुसन्धान व्यूरोले गर्दै आएको जनाएको छ ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय दाङका प्रहरी प्रमुख प्रहरी उपरीक्षक सुरेश काफ्लेका अनुसार, कोरोना महामारीपछि साइबर सम्बन्धि अपराधका घटना अझ बढेको बढेको छ । विभिन्न कारणले मानिसहरु मोबाईलको प्रयोगमा नजिएका तथा यसको सदुपयोग भन्दा दुरुपयोगमा लागेकाले अपराध सिर्जना गर्न यसले भूमिका खेलेको हुन सक्ने बताउनुभयो ।
नेपाल अमेरिका अलुम्नाई नेटवर्कले घोराहीका विभिन्न गाउँ तथा विद्यालयमा गरेको सर्वेक्षण तथा अनुसन्धानमा पछि समाजमा भौतिक तथा सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गरेर दैनिक जसो अपराधका घटना भईरहेको निष्कर्ष निकालेको छ । ‘मेरो आवाज, मेरो शक्ति’ परियोजनामार्फत गरिएको अभियानमा किशोरीहरुले आफुले भोगेको अपराधका विभिन्न शैलीलाई आफ्नै शब्दमा व्यक्त गरेका छन् । घोराहीको एक सामुदायिक विद्यालयमा गरिएको अध्ययनमा आफुलाई अहिलेसम्म आईपरेको घटनाका बारेमा सोध्दा उनीहरुले आफ्ना अन्याय, थिचोमिचोलाई पोखेका छन् ।

घोराहीकी एक छात्राले लेख्नभएको छ, ‘भिनाजु नाता पर्ने एक व्यक्तिले मलाई बलात्कार गरे । घटना भएको पाँच दिनपछि मैले आफुलाई परेको अन्यायका बारेमा दिदीलाई यो कुरा बताएँ । यो कुरा आमासम्म पुग्यो । घटनाको बारेमा सुनेपछि भिनाजुलाई आमाले गाली गर्नुभयो । घटनाका बारेमा कुरा प्रहरीसमक्ष पुर्याईयो । त्यसपछि प्रहरीले कानून अनुसार सजाय दिलायो ।’ अनि अर्का एक जना किशोरीले भन्नुभयो, ‘धन्य यस्तो घटना मेरो जीवनमा अहिलेसम्म भएको छैन । भोग्नु परेको छैन । तर, म जस्तै अरु साथीहरुले आफन्तबाटै अनेकन अपराधको सिकार बनेको सुन्दा नराम्रो लाग्दो रहेछ । आगामी दिनमा यस्ता घटना हुन नदिन सबै सचेत बन्नुपर्छ ।’ कक्षा १२ मा अध्ययनरत एक छात्राले आफुले भोगेको दुखद घटनालाई यसरी लेख्नुभएको छ, ‘ मेरो जीवनमा घटेको घटनाका बारेमा जानकारी गराउँदा आफैलाई अप्ठ्यारो लागेको छ । तर, भन्नु पर्ने अवस्था पनि आएको छ । मलाई गीत संगीत असाध्यै मन पर्छ । त्यसैले आफुले गुन्गुनाएका गीत सामाजिक सञ्जालमा राख्ने गरेको थिएँ ।

मेरो प्रतिभा देखेर सुनेर घोराहीका एक जना मिडियाकर्मी तथा सर्जकले गीत गाउन दिन्छु भन्दै घोराही बोलाउनुभयो । घोराहीबाट तुलसीपुर गीत रेकर्ड गर्न जाने भनिएको थियो तर लमही लगियो । लमहीको एक होटलमा राख्नुभयो । म आत्तिएँ । उहाँलाई गीत रेकर्डका लागि आग्रह गरेँ तर मदिरा सेवन गर्न आग्रह गर्नुभयो । मसँग अभद्र व्यवहार भयो । मलाई मासिक श्राव भएको छ भनी प्याड किन्ने बहाना बनाएर बाहिर निस्केँ । आफ्नो दिदीलाई फोन गरेँ । त्यहाँ तत्काल मैले अरु केही गर्न सकेन । त्यही बेला घटनाको बारेमा प्रतिकार गरेको भए अवस्था बेग्लै हुन्थ्यो होला ।’

अनि अर्की किशोरीका अनुभव यस्तो छ , ‘म कक्षा आठमा पढ्दै गर्दा मेरो एउटा साथी थियो । उसको गाउँमा मामा नाता पर्नेबाट दिनदिनै शोषित हुनुपरेको रहेछ । पछि उनको बारेमा भएको घटनाका बारेमा थाहा पायौं । कक्षाका चार जना साथी मिलेर उनको आमालाई घटनाका बारेमा जानकारी गरायौँ । छोरीको ईज्जत जान्छ भन्ने ठानेर बाहिर कुरा नलैजान आग्रह गर्नुभयो । तर, साथीलाई कुरा बाहिर जाने डर अनि हौसला दिने कोही नभएपछि आत्महत्या गरिछन् । समाजका सामु आफुलाई आई परेको घटनाका बारेमा प्रतिकार गर्न नसक्दा अनि बेलैमा हौसला दिने मानिस नपाउँदा मेरो साथी जस्तै धेरैले अनाहकमा ज्यान गुमाउनु परेको छ ।’

समाजमा यस्ता अनेकन अपराधका घटना हुने गरेको भएपनि अपराध गर्ने मनसाय भएकाहरु कुनै न कुनै कहानामा उन्मुक्ति पाउने गरेका छन् । जसका कारण उनीहरु कानूनी कठघरासम्म नपुग्ने गरेको प्रहरीको भनाई छ । समाजलाई अपराधमुक्त बनाउन अब समाजमा सचेतनासँगै सही सिकाईमा ध्यान दिनुपर्ने अवस्था आएको यस क्षेत्रका जानकारहरुको भनाई छ । अहिले पनि नेपालमा सामाजिक सञ्जाल नियन्त्रण र नियमन गर्ने बलियो कानून नभएकाले यसको दुरुपयोग हुने गरेको उनीहरुले बताउने गरेका छन् । जसका कारण अहिले पनि फिल्मीशैलीमा समाजमा साईबर अपराधका घटना हुने गरेको छ । सामाजिक सञ्जालका माध्यमबाट हुने अपराध रोक्नका लागि सवै सचेत हुनुपर्ने अहिलेको आवश्यकता रहेको साईबर क्षेत्रका जानकारहरुको भनाई छ ।

सामाजिक सञ्जालको गलत प्रयोग तथा अञ्जानमा विभिन्न खालका अपराधका घट्नाहरु हुने गरेको भन्दै त्यस्ता अपराध रोक्नका लागि सचेतनामुलक कार्यमा जोड दिनुपर्ने हुँदा सबै पक्षलाई यसमा सामेल गराउनु पर्ने आवश्यकता औँल्याईएको छ । नेपाल–अमेरिका अलुम्नाई नेटवर्कका लुम्विनी प्रदेश संयोजक दुर्गा पाण्डेले ‘मेरो आवाज, मेरो शक्ति’ कार्यक्रम अन्तर्गत पछिल्लो समय समाजमा पुगेर साइबर अपराधका बारेमा सुसूचित गराउँदै घटना हुनबाट रोक्न किशोरीहरुमा अभियान अघि बढाएको बताउनुहुन्छ ।

परियोजना अन्तर्गत स्कुल तथा समुदायमा कम्युनिटी एम्बास्डरमार्फत सचेतनाका कार्यक्रम थालिएकाले आगामी दिनमा सामाजिक सञ्जाल कसरी चलाउने, चलाउँदा के के कुरामा ध्यान दिने, शंका लागेमा कानूनी उपचार कहाँ खोज्ने जस्ता कुराका बारेमा प्रहरीको सहयोगमा अभियान चलाइएको बताउनुभयो । जसका लागि सामाजिक सचेतनाका लागि भन्दै किशोरीहरु स्वयम् यो अभियानमा जुटेका छन् । ममता केसी, कल्पना चौधरी, इसु शर्मा, सर्मिला डिसीलगायत थुप्रै किशोरी तथा महिलाहरुको यो अभियानमा भूमिका बढ्दै गएको छ ।

घोराही उपमहानगरपालिकाकी उपप्रमुख हुमा डिसीले सामाजिक सञ्जालबाट हुने अपराध रोक्न सचेतना आवश्यक रहेको बताउनुभयो । त्यसका लागि हरेक नागरिकहरुलाई सामाजिक सञ्जालका माध्यमबाट हुने अपराधका बारेमा सचेत बनाउन आवश्यक रहेको भन्दै त्यसका लागि आफुले समेत सहयोग गर्ने बताउनुभयो । जिल्लामा अहिले साईबर अपराध नियन्त्रणका लागि अभियान थालिएपनि आगामी दिनमा थप रणनीतिक योजना बनाएर गाउँ, टोल, समुदायमै युवाहरुलाई यसमा सहभागी गराउँदै अपराधमुक्त समाज निर्माण गर्ने लक्ष्य राखिएको छ । यसका लागि स्थानीय सरकारले पनि समाजमा विगतका दिनमा घटित घटनाको अध्ययन गरी आगामी दिनको रणनीति बनाउन आग्रह पनि गरिएको छ ।