दिनभर ‘दिवा सेवा केन्द्र’ मा रमाउँछन् ।
छबि पुरी/राप्ती पोष्ट
घोराही, चैत । घोराही उपमहानगरपालिका वडा नं. १५ आदर्श टोलमा रहेको जेष्ठ नागरिक दिवा सेवा केन्द्रमा टोपाराम अधिकारीको दैनिकी बित्छ । दिवा सेवा केन्द्र नजाने हो भने उहाँलाई साह्रै नियास्रो लाग्छ । हिजो आज जेष्ठ नागरिक दिवा सेवा केन्द्र जेष्ठ नागरिकको मन भुलाउने गतिलो माध्यम बनेको छ ।
घोराही उपमहानगरपालिकाका वडा नम्बर १४, १५, १७ मा जेष्ठ नागरिकहरू एकै स्थानमा जम्मा भएर दैनिक दिन जमघट हुने र सुखदुःख साटासाट गर्दै दिन बिताउने गर्नुभएको छ । उहाँहरु सामूहिक रूपमा बसेर आफ्ना सुख दुःखसमेत साट्ने, भजन किर्तन गर्दै आइरहनुभएको छ । जसले आफ्नो पीडासमेत भुलाउने गरेको र दिन कटाउन सहज भएको जेष्ठ नागरिकहरूको अनुभव छ । ७५ वर्षीया निमकला पौडेललाई दिनहुँ जेष्ठ नागरिक दिवा सेवा केन्द्र नपुगी मनले मान्दैन । दिवा केन्द्रमा आइपुगेका आफ्नै उमेरका ज्येष्ठ नागरिकसँग भलाकुसारी गर्नु सुख दुःख बाँड्नु, भजनकिर्तन, नाँचगान, कथा सुन्नु र सुनाउनु उहाँको मन भुलाउने बाटो बनेको छ । त्यसैले दिनहुँ जसो उनी दिवा केन्द्रमै पुग्ने गर्नुभएको छ । ‘घरमै बसे एक्लै भइन्छ, दिन काट्न गाह्रो हुन्छ, यहाँ आयो भने त सबैसँग भेट हुन्छ, मनमा अनेक कुरा खेल्न पाउँदैन, सबै कुरा भुलेर दिन बिताउन सजिलो हुन्छ,’ निमकलाले भन्नुभयो ।
दामोदर पौडेल पनि उमेरले ६३ वर्षको हुनुभयो । उहाँको दैनिकी पनि जेष्ठ नागरिक दिवा सेवा केन्द्रमा बित्छ । उहाँ बिहानको खाना खाएपछि घोराही १५ मा रहेको जेष्ठ नागरिक दिवा सेवा केन्द्रमा पुग्नुहुन्छ । ‘अरुका कुरा सुन्ने तथा आफ्ना कुरा सुनाउने गरेकाले मन भुल्ने गरेको छ,’ उहाँले भन्नुभयो, यहाँ आएपछि दिन बिताउन पनि सजिलो भएको छ ।’ परिवारका सबै सदस्य आफैमा व्यस्त हुने भएपछि घरमै दिन बिताउन उहाँलाई सजिलो थिएन । दैनिक दिवा केन्द्रमा जान थालेपछि उहाँका लागि दिनहरू सजिला भएका छन् । भलाकुसारी गरिदने आफूजस्तै ज्येष्ठ नागरिक भेटिएका छन् । भजनकिर्तन गर्ने मौकासमेत जुरेको छ । दिनभर दिवा केन्द्रमै बिताउनु र बेलुका घर फर्कनु उनीहरुको दैनिकी हो ।
बुद्धिराम रिजाल पनि उमेरले ७९ वर्षको पुग्नुभयो । घरमा दिनभर एक्लै बसेर समय बिताउन निकै सकस हुने गरेको बेलामा दिवा सेवा केन्द्र खुलेपछि उहाँका लागि दैनिकी सहज बनेको छ । जसले गर्दा बिहानको खाना खाएर दिनभर दिवा सेवा केन्द्रमा बिताउनुहुन्छ । मिना केसी सरकारी जागिरे हुँदा समय कटेको थाहा पाउनुभएन । अहिले उमेर हदका कारण अवकाश भएपछि उहाँलाई पनि दैनिकी बिताउन दिवा सेवा केन्द्रकै सहारा लिनुपरेको छ ।
७५ वर्षीया खुमा देवकोटालाई छोरा जागिरे भएपछि घरमा एक्लै समय बिताउनु पर्नेभयो । दिनभर आफूसँगै भलाकुसारी गरिदिने कोही भएन । एक्लोपनले दिनभर सताउँथ्यो । दिनहरू निकै अत्यास लाग्दा थिए । ज्येष्ठ नागरिक दिवा केन्द्र स्थापना भएपछि भने उहाँ नियमित आउन थाल्नुभएको छ । उहाँले कोठामै बित्ने समय अहिले दिवा केन्द्रमा बिताउन थाल्नुभएको छ । ‘दिवा केन्द्रमा आउन थालेदेखि मन भुलिएको छ ऊर्जा थपिएको छ,’ उहाँले भन्नुभयो । आफूजस्तै भेटिएपछि मन भुलाउनसमेत सहज भएको उहाँको भनाई छ ।
घोराही उपमहानगरपालिको पहलमा सञ्चालित दिवा केन्द्रमा दैनिक ७० जनासम्म ज्येष्ठ नागरिक भेला हुने गरेको दिवा सेवा केन्द्र सञ्चालक समितिले जनाएको छ । जेष्ठ नागरिकहरू बिहान ११ बजेदेखि अपरान्ह ३ बजेसम्म दिवा केन्द्रमै बस्नुहुन्छ । सेवा केन्द्रमा एक अर्कासँग भलाकुसारी कथा व्यथा सुनाउने, भजनकृतन गर्ने, नाच गान, धर्मग्रन्थ पढने र बेलुकी घर फकिने दिनचर्या नै बन्न पुगेको छ । जेष्ठ नागरिकलाई चिया र बिस्कुट खुवाएर घरमा पठाइने गरेको छ । अहिले यसको पूर्वाधार विकासका लागि थप बजेट पनि विनियोजन गरिएको बताइएको छ । दिवा केन्द्रमा ज्येष्ठ नागरिकहरुलाई भजन किर्तनका लागि वाद्यवादन बाजादेखि धार्मिक ग्रन्थ उपलब्ध छन् । यसको व्यवस्थापन पनि नगरपालिकाले गरिदिएको छ ।
ज्येष्ठ नागरिकहरुले जीवनको उत्तराद्र्धमा सम्मानपूर्वक जीवन विताउन पाउनु अधिकार हो । विश्वमा ज्येष्ठ नागरिक जनसङ्ख्या कुल जनसङ्ख्याको १३ प्रतिशत पुगेको अनुमान संयुतm राष्ट्रसघंको जनसङ्ख्या विभागले गरेको छ । नेपालमा २०६८ को जनगणनामा कुल जनसंख्याको ८.१३ प्रतिशत ज्येष्ठ नागरिकहरुको जनसंख्या रहेको थियो । यो जनसंख्याको बार्षिक बृद्धिदर ३.५ प्रतिशत अनुमान गरिएको छ । यहि बृद्धिदर कायम रहदा आगामी २० बर्षमा नै ज्येष्ठ नागरिकहरुको जनसंख्या दोब्बर हुने निश्चित छ । ज्येष्ठ नागरिकहरुको यति उच्च दरको बृद्धिदर अझै ४५ देखी ५० बर्ष कायम रहन सक्ने अनुमान गर्न केन्द्रिय तथ्याङ्क विभागवाट प्रकाशीत उमेरगत तथ्याङ्क प्रयाप्त छ ।
नेपालको सबिंधानको धारा ४१ मा ज्येष्ठ नागरिक सम्बन्धि हकमा ज्येष्ठ नागरिकहरुलाई राज्यवाट विषेश संरक्षण तथा सामाजिक सुरक्षाको हक हुनेछ भन्ने हकको प्रत्याभूति गरिएको छ । ज्येष्ठ नागरिक ऐन २०६३ र नियमावली २०६५ ले पनि त्यस्तो व्यवस्था गर्ने प्रयास गरेको छ । तर मानिस उमेर, शारिरिक अवस्था लगाएतवाट काम गर्न नसक्ने हुदै जादा सामाजिकपनमा समेत कमि आउँदछ । त्यो सम्पुर्ण मानिसमा लागु हुने नियमित प्रकृया भएता पनि सक्रिय उमेरका मानिसहरुले वेवास्ता गर्ने चलन धेरै समाजमा व्याप्त रहेको छ । फलस्वरुप आफुले विभिन्न विधामा समाज र देशका लागि जति नै कार्य गरे पनि बृद्धाअवस्थामा आफु बोझ भएको एक्लो महसुस गरेको तितो सत्य ज्येष्ठ नागरिकहरुमा देख्न सकिन्छ ।
तर, अहिले स्थानीय पालिकाले थालेको यो अभ्यासलाई निकै सराहना गरिएको छ । आगामी दिनमा अझ जेष्ठ नागरिक मैत्री वातावरण निर्माण गर्दै उनीहरुको सीप क्षमता र अनुभवलाई स्थानीय सरकारले प्रयोगमा ल्याउन सक्ने गरी नीति बनाउन सके अझ राम्रो हुने नागरिक अगुवाहरुको भनाई छ ।
घोराही उपमहानगरपालिकामा बर्तमान नेतृत्व आउँदा एउटा नारा तय गरिएको थियो । मेयरका रुपमा नरुलाल चौधरी र उपमेयरका रुपमा सिता सिग्देल न्यौपाने निर्वाचनको मैदानमा जाँदा ‘सामाजिक सुरक्षा–नागरिकप्रतिको शुभेच्छा’ भन्ने नाराका साथ जनतामा जानुभएको थियो । जेष्ठ नागरिकलाई सम्मान गर्ने नेकपा एमालेको मान्यता अनुसार नै जेष्ठ नागरिकको कुरा निर्वाचनको समयमा प्रतिवद्धता पत्रमा उल्लेख गरिएको मेयर चौधरीले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो,–’जेष्ठ नागरिकलाई परिवार तथा समाजमा सम्मानपूर्वक जीवन जिउनसक्ने अवस्थाको सुनिश्चितता गर्ने तरिका पहिल्याइ कार्यान्वयन गरिने छ ।’ भनेर जुन प्रतिवद्धता गरिएको थियो सोही अनुसार पालिकामा कार्यक्रम गरिएको हो ।
आफूहरु निर्वाचित भएर आएदेखि नै ८० बर्ष नाघेका जेष्ठ नागरिकलाई घरमै गएर उपचार गरिएको, नगरपालिका स्थापना दिवसका अवसरमा जेष्ठ नागरिकलाई सम्मान गरिएको र विभिन्न वडामा जेष्ठ नागरिक आराम गृह संचालनमा ल्याइएको मेयर चौधरीले बताउनुभयो । उहाँले घोराहीको वडा नं. १६ मा रहेको तेरौटे बृद्धाश्रमलाई सहयोग गर्ने देखि लिएर विभिन्न वडामा जेष्ठ नागरिक दिवा केन्द्र स्थापना गरिएको पनि मेयर चौधरीले बताउनुभयो । नेकपा एमालेले २०५१ सालमा सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रम अन्तरगत जेष्ठ नागरिकलाई मासिक रुपमा रकम दिन थालेपछि बृद्ध बृद्धाहरुमा एमालेप्रतिको भरोसा बढेर गएको अनुभव नेताहरुको छ । अहिले मासिक भत्ता चार हजार रुपैया रहेको छ । २०७४ सालमा नेकपा एमाले र माओवादी केन्द्र संयुक्त रुपमा निर्वाचनमा जाँदा मासिक भत्ता पाँच हजार रुपैया पु¥याउने प्रतिवद्धता गरिएको थियो । गत बजेटबाट नेकपा एमालेको सरकारले जेष्ठ नागरिकको भक्ता चार हजार पु¥याएको थियो ।
