छबि पुरी / राप्ती पोष्ट
दाङ, मंसिर । लुम्विनी प्रदेशका स्वास्थ्य मन्त्री खेम सारु मगरले प्रदेशको स्वास्थ्य सेवालाई प्रभावकारी बनाउनका लागि मन्त्रालयले विभिन्न काम गरिरहेको बताउनुभएको छ । नेपाल औषधि थोक व्यवसायी संघ लुम्विनी प्रदेशको पाँचौं साधारण सभा तथा अधिवेशनको उद्घाटन गर्दैै मन्त्री मगरले यस्तो बताउनुभएको हो ।
उहाँले पहिलेको तुलनामा सवै क्षेत्रमा राम्रो भइरहेको भन्दै निरासालाई चिर्दै अघि बढ्नुको विकल्प नरहेको बताउनुभयो । उहाँले स्वास्थ्य सेवाको प्रभावकारीताका लागि विमाको दायरा बढाउने, शुल्कमा एकरुपता ल्याउने, प्राइभेट अस्पतालले १० प्रतिशत सेवाग्राहीलाई निशुल्क सेवा अनिवार्य रुपमा दिनुपर्ने, विद्यालयहरुका लागि रोमिङ नर्शको व्यवस्था गर्ने लगायतका काममा प्रदेश स्वास्थ्य मन्त्रालय लागिरहेको बताउनुभयो । उहाँले नीजि अस्पतालले १० प्रतिशत शैयामा गरिव तथा विपन्न परिवारका सदस्यको निशुल्क उपचार गर्न निर्देशन दिनुभयो । ‘सामाजिक उत्तरदायित्व अन्तरगत निजी स्वास्थ्य संस्थाहरुले गरिव तथा विपन्न परिवारका सदस्यको उपचारमा विशेष ध्यान दिनुहोस, यसको हामी विशेष अनुगमन गर्नेछौं ।’ उहाँले भन्नुभयो ।
स्वास्थ्य सेवाको गुणस्तर केही बर्ष अघिको तुलनामा बढेको उदाहरण दिंदै नेपालीको औषत आयु बढ्नु पनि यसको प्रमाणका रुपमा रहेको उल्लेख गर्नुभयो । नेपालमा रोजगारी नरहेको भन्दै पलायन भइरहेको भएपनि नेपालमा नीजि क्षेत्रले रोजगारको क्षेत्रमा महत्वपूर्ण योगदान गरेको उहाँको भनाई थियो । उहाँले गुनासहरु कम गर्दै उद्यमशिलताको विकास गर्नुपर्ने समय आएको उल्लेख गर्नुभयो ।
नेपाल औषधि थोक व्यवसायी संघका लुम्बिनी प्रदेश अध्यक्ष शालिकराम आचार्यको अध्यक्षतामा भएको कार्यक्रममा ‘नेपालमा औषधीको उत्पादन, आयात बिक्री वितरण, व्यवस्थापनमा देखिएको समस्या र चुनौति न्युनीकरणमा सरोकारवालाको भुमिका’ विषयकमा अन्तरक्रिया समेत गरिएको थियो । कार्यक्रममा बोल्दै मन्त्री मगरले उपचारसँगै सेवाका बारेमा सरकारलाई नियमित रुपमा जानकारी गराउन पनि सचेत गराउनुभयो । उहाँले अस्पतालको मासिक प्रतिदेन मन्त्रालयमा पठाउन समेत निर्देशन दिनुभयो ।
उहाँले प्रदेश सरकारले मानसिक स्वास्थ्य, कुपोषण, क्यान्सर रोगको उपचारमा सहयोग गदै आएको बताउनुभयो । प्रदेश सरकारले क्यान्सरका बिरामीलाई दुई लाखको उपचार खर्चको व्यवस्था गरेको उहाँको भनाइ थियो । यसैगरी बिमामा सबैलाई जोड्ने कामको थालनी गरिएको पनि उहाँले बताउनुभयो । विमाको लागि ३५ सय तिर्न नसक्ने नागरिकको उपचारमा स्थानीय तहले पहल गर्नुपर्ने भन्दै उहाँले केही पालिकाले यसको थालनी गरिसकेको जानकारी गराउनुभयो ।
आफु प्रदेशको स्वास्थ्य मन्त्री भएयता ५५ वटा कार्यक्रम अघि सारेको भन्दै केही कार्यक्रम कार्यान्वयनमा आई सकेको जानकारी गराउनुभयो । उहाँले विकासका आयाममा भौतिक, सामाजिक र आर्थिक विकास रहेको भन्दै मानवतासहितको विकासमा अब सबैको ध्यान पुग्नुपर्नेमा जोड दिनुभयो । यसका लागि सकारात्मक भावनाको विकास अहिलेको आवश्यकता रहेको बताउनुभयो । यहाँको अवसर र सम्भावनाहरुको वृहत समिक्षा गर्दै समाजमा बढ्दो नकारात्मकता अन्त्य गर्न सबै पक्ष जिम्मेवार भई लाग्नुपर्ने उहाँको भनाई थियो ।
तीन तहका सरकारको आआफ्नै काम स्पष्ट तोकिएको हुँदा जिम्मेवारीका साथ काम गर्नुपर्ने बेला आएको पनि उहाँको भनाई थियो । अस्पतालको नाम र पद बेचेर केही डाक्टरबाट आर्थिक लाभ उठाउने काम भईरहेको जनगुनासो आएपछि यो काममा रोक लगाईएको उहाँले बताउनुभयो । ‘यसको सुरुवात बुटवलबाट थालनी भएको छ । दाङमा पनि कहीँ कतै यस प्रकारका गतिविधि भएका छन्भने जानकारी दिनुहोला’, उहाँले भन्नुभयो । उहाँले जिम्मेवारी र दायित्वलाई निष्पक्ष तथा नियममा रहेर उपचार सेवा दिन सचेत गराउनुभयो ।
कार्यक्रममा, नेपाल सरकारका स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. प्रकाश बुढाथोकीले पदको दुरुपयोगले अमानवीयता, अव्यवसायिक र अमर्यादित हुँदै गएको बताउनुभयो । मानवीय भावना हरेक व्यक्तिमा आउन जरुरी रहेको उहाँको भनाइ थियो । देशमा नियम, कानुन, प्रणाली भए पनि पालनामा सबैले भुमिका खेल्नु पर्ने बताउनुभयो । ‘पदको दुरुपयोगले अमानवीयता, अव्यवसायिक र अमर्यादित हुँदै गएको यथार्थ हो । यसमा व्यक्ति स्वयम् आफै सच्चिन जरुरी छ । मानवीय भावना हरेक व्यक्तिमा आउन जरुरी छ । देशमा नियम, कानुन, प्रणाली भए पनि पालनामा जिम्मेवार भई भुमिका खेल्न सक्नुपर्छ’ उहाँले भन्नुभयो । सरकारले औषधिको सहज व्यवस्थापन गर्न पहल थालेको समेत उहाँको भनाइ छ । ‘औषधीको गुणस्तर मापनयन्त्र थोरै छ त्यसैले हरेक ठाउँमा यसको पहुँच पु¥याउने कोशिस भएको छ’ उहाँले भन्नुभयो ‘यसले नागरिकलाई भोलिका दिनमा गुणस्तरीय औषधी प्राप्त गर्न सहयोग मिल्ने छ ।’ उपभोक्ताहरु गुणस्तर र सेवाका वारेमा सचेत हुनुपर्ने भन्दै उहाँले सबै मिलेर सचेत गराउनु पर्ने समेत बताउनुभयो ।
औषधि खरिदमा केन्द्रले टेण्डर गर्ने गरेपनि स्थानीय तहहरुले विरोध गरेर पछि अहिले रोकिएको उहाँको भनाइ थियो । अहिले स्थानीय तहहरुले आफै औषधी खरिदका लागि टेण्डर आह्वान गर्ने गरेको समेत उहाँले बताउनुभयो । स्वास्थ्य बिमाका बारेमा धारणा राख्दै प्रवक्ता बुढाथोकीले भन्नुभयो ‘बिमाको विषयमा भन्नुपर्दा यहाँ नियममा समस्या होईन, नियतमा छ । अब रियल टाईम डाटा लागू गर्न थालिएको छ । यसले समस्या समाधान गर्न सहयोग गर्नेछ ।’
राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानका डिन डा. रमेश कँडेलले स्वास्थ्य सेवा प्रवाहमा लक्षित कार्यक्रमको प्रभावकारीता र दिगोपनाका विषयमा बोल्दै प्रतिष्ठानमा पछिल्लो समय सेवा थप गरेर अगाडि बढेको बताउनुभयो । देशभरका प्रतिष्ठानहरु मध्ये दाङमा मात्रै प्रतिष्ठानले मात्रै आमा सुरक्षा कार्यक्रम, डाईलासिस सेवा, पोषण कार्यक्रम, स्वास्थ्य बिमा कार्यक्रम सञ्चालन गरि रहेको बताउनुभयो । ‘शिक्षासँगै गुस्तरीय सेवा प्रदान गर्न प्रतिष्ठान लागि परेको छ’ उहाँले भन्नुभयो ‘हामीले स्वास्थ्य उपचार, मेडिकल शिक्षा र खोज अनुसन्धानको पाटोमा काम गरेर यो ठाउँको स्वास्थ्य क्षेत्र सबल बनाउने प्रयासमा जुटेका छौँ ।’
अत्यावश्यकीय औषधि आयात र बिक्रीको अवस्था बारे औषधि आयातकर्ता संघका पवन आचार्यले व्यवसायीहरुमा इमान्दारीता हुनुपर्ने बताउनुभयो । आर्थिक अपचलनको नाममा गतल काम भइ रहेको भन्दै यसलाइ रोक्नु पर्ने उहाँको भनाई थियो । औषधिको गुणस्तरमा विश्वस्त भएपछि मात्रै बिक्रेताले औषधि बिक्री गर्नुपर्ने बताउनुभयो । जीवन रक्षक औषधिको सहज उपलब्धतामा ध्यान दिनुपर्ने भन्दै उहाँले औषधिको टेण्डर आह्वान गर्दा आर्थिक अपचलनको प्रभावमुक्त हुनुपर्नेमा जोड दिनुभयो ।
प्रेस काउन्सिलका सदस्य शरद अधिकारीले जनताको हितका लागि गर्नुपर्ने कामको प्राथमिकता निर्धारण गरेर कार्यान्वयन गर्न आग्रह गर्नुभयो । देशमा निरासा बढ्दै गएको हुँदा समाजवाद उन्मुख संविधानको पूर्ण कार्यान्वयनमा वर्तमान सरकार लाग्नुपर्ने बेला आएको उहाँको भनाई थियो । औषधीको आन्तरिक उत्पादन बढाउन र आत्मनिर्भर हुने गरि सरकार गम्भीर बन्नु पर्ने भन्दै नागरिकमा स्वास्थ्य सचेतना फैलाउन पनि आग्रह गर्नुभयो ।
जोखिम अवस्थामा उपचार र जोखिम व्यवस्थापन विषयमा अफिन दाङका अध्यक्ष बालाराम शर्माले सुचिकृत औषधिको अध्यावधिक गरेर आयात हुने औषधि समावेश गर्न सरकारले ध्यान दिनुपर्ने बताउनुभयो । अहिले कतिपय औषधी सूचीकृत नहुँदा उपचारमा जटिलता थपिएको भन्दै मनोदिपक लगायत सूचीकृत औषधिलाई बिक्री वितरणमा स्पष्ट व्यवहारिक कार्यान्वयनमा ध्यान दिनको आग्रह थियो । ‘नेपालमा औषधि उत्पादकले अत्यावश्यक औषधि उत्पादनमा ध्यान दिएनन् । बाहिरबाट ल्याउँदा कानुनी कारवाहीमा पर्नुपर्ने अवस्था छ’ उहाँले भन्नुभयो ‘बिरामीको स्वास्थ्य उपचारमा ६७ प्रतिशत लगानी निजि क्षेत्रकोे छ तर राज्यको भुमिका सकारात्मक हुन सकेको देखिदैन ।’
सिए दिपक सेठीले साना तथा मझौला व्यवसायले कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा २२ प्रतिशत योगदान दिएको बताउनुभयो । ‘कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा २२ प्रतिशत योगदान छ भने ४५ प्रतिशत रोजगारीमा योगदान दिएको छ । १५ प्रतिशत बजारमा बढ्दो प्रतिष्पर्धा र सिमित बजार, २० प्रतिशत नियमित ब्युरोक्रेसीको प्रभाव तथा ६५ प्रतिशत आर्थिक समस्याका कारण साना तथा मझौता व्यवसायलाई दिगो रुपमा अघि बढाउन चुनौति देखिएको छ । यसमा सबै सजग हुनुपर्ने बेला छ’, उहाँले भन्नुभयो ।
बैंकको असन्तुलित ब्याजदर, अवैज्ञानिक कानुन, सरकारको सिमित सहयोग, वित्तीय साक्षरतामा कमि लगायत कारण औषधि व्यवसायीले बारम्बार समस्या हुने गरेको बताउनुभयो । यसमा सुधार ल्याउन सके देशको कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा पनि सकारात्मक प्रभाव पर्ने बताउनुभयो । सरकारले स्रोतको सुनिश्चितता गर्न, व्यावसायिक समस्याको छिटो निराकरण गर्न, बैंक व्याजमा सहुलियत, ढिलो भुक्तानीको क्षति ब्याजमा सुधार गर्न, उपभोक्तामा सचेतना बढाउन ध्यान दिनुपर्ने उहाँले बताउनुभयो । व्यवसायीले वित्तीय साक्षरता बढाउन, स्वयम् जागरुक हुनुपर्ने, विज्ञको सहयोग लिएर काम गर्न सुझाव दिनुभयो । नेपाल औषधि थोक व्यवसायी संघ दाङका अध्यक्ष शेषकान्त ढकालले व्यवसायमा चुनौती बढदै गएको भन्दै चिन्ता व्यक्त गर्नुभयो ।
औषधिको उपलब्धता र प्रयोगका विषयमा उपभोक्ताका तर्फबाट किशोरचन्द्र गौतमले बोल्नुभएको थियो । उहाँले सबै भन्दा पहिले व्यवसायीमा मानवता जरुरी रहेको बताउनुभयो । उपभोक्ताले औषधि अभावमा छट्पटी रहेको बेला ढाडस दिन सक्ने हुनुपर्ने बताउनुभयो । समस्याका बारेमा सबै जानकार रहेको हुँदा समाधानमा सबै जिम्मेवार हुनुपर्ने उहाँको भनाइ थियो । ‘बिचौलयाका कारण व्यवसायी र उपभोक्ता मर्ने काम भएको छ । राज्य र नियमनकारी निकाय अभिभावकीय भुमिकामा उभिनु पर्ने बेला छ । निहित स्वार्थका कारण बिरामी मार्ने काम गर्नु मानवता विरोधी हो । यो सच्याउनुको विकल्प छैन’, उहाँले भन्नुभयो ।
कार्यक्रममा नीजि अस्पतालतर्फ राप्ती लाईफ केयर हस्पिटल तुलसीपुर र सरकारी अस्पतालतर्फ राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान घोराहीलाई स्वास्थ्य क्षेत्रमा पु¥याएको योगदानको कदर गर्दै सम्मान गरिएको थियो । संघका वरिष्ठ उपाध्यक्ष बुद्धि ज्ञवालीको स्वागत मन्तव्यबाट शुरु भएको कार्यक्रमको सञ्चालन महासचिव तुफानबाबु श्रेष्ठले गर्नुभएको थियो ।
