छबि पुरी /राप्ती पोष्ट
घोराही, चैत । यो वर्ष मौसमले निकै साथ दिएपछि मालागेडी अर्थात सुगन्धकोकिला बिक्रिबाट राम्रो आम्दानी गर्न पाउँदा छिल्लीकोटबासी निकै खुशी छन् । दाङको तुलसीपुर उपमहानगरपालिका वडा नम्बर १९ छिल्लीकोटबसीले मालागेडी अर्थात सुगन्धकोकिला बिक्रि गरेरै यो वर्ष करीव दुई करोड रुपैयाँ गाउँमा भित्र्याउन पाउँदा उत्साहित बनेका हुन् ।
माडागेडीबाट निस्कने सुगन्धले छिल्लीकोट बाह्रै महिना बासनादार बनेको हुन्छ । चैत लागेसँगै फूल फुल्न थालेपछि अचेल सो ठाउँको वातावरण मगमग बासना आउने गरेको छ । बासनादार छिल्लीकोट मालागेडीबाट सुगन्धित बनेको छ भने गाउँलेले आम्दानी पनि गरिरहेका छन् ।
विश्वमै लोपोन्मुख प्रजाति मालागेडी अर्थात सुगन्ध कोकिला छिल्लीकोट क्षेत्रमा प्रसस्त मात्रामा पाईने गरेको छ । हिमाली हावापानीको प्रभावमा हुर्केको मालागेडीको बोटबाट उत्पादन भएको फल उच्च गुणस्तरको रहेको बताईएको छ । त्यसैले पनि अरु ठाउँमा फलेको माला गेडी भन्दा छिल्लीकोटमा फलेको मालागेडीले मुल्य राम्रो पाउने गरेको स्थानीय परबीर पुन बताउनुहुन्छ ।
यो वर्ष हावापानीले राम्रै साथ दिएपछि गाउँभरबाट करीव एक सय ५० क्वीन्टल मालागेडी निकासी भएको उहाँ बताउनुहुन्छ । एक घरबाट दुई क्वीन्टलदेखि १२ क्वीन्टलसम्म मालागेडी बिक्री भएको छ । मालागेडी किन्न व्यापारी घरमै आउने हुँदा बजारका लागि पनि कुनै समस्या नरहेको उहाँको भनाई छ । यो पटक ५७ हजार रुपैयाँ क्वीन्टलमा मालागेडी बिक्रि भएको अर्को स्थानीय कौशिला वलीले बताउनुभयो । उहाँले यो पटक तीन क्वीन्टल मालागेडी बिक्री गर्नुभयो ।
बाउ÷बाजेको पालामा रोपेको मालागेडीका रुख निकै ठूलाठूला छन् । पछिल्लो समय व्यावसायिक रुपमा यसको खेती गर्न थालेपछि रोपिएका रुपले पनि प्रसस्त मात्रामा फल दिन थालेको छ । जसले गर्दा दाङको यार्सा गुम्बाका रुपमा लिईएको मालागेडी बिक्रि गरेर स्थानीयले मनग्य आम्दानी गर्ने गरेका छन् । यो वर्ष १२ क्वीन्टल मालागेडी बिक्रि गर्नुभएका पलबहादुर बुढाले छ लाख ८४ हजार रुपैयाँ आम्दानी गर्नुभयो ।
विरुवा रोपेको छ वर्षपछि फल दिने गरेको छ । अहिले हरेक घरमा ५० बोटसम्म पुराना रुखहरु छन् । अरु नयाँ बोट पनि हुर्किइरहेका छन् । यो वर्षौसम्म फलिरहन्छ । फागुन अन्तिमतिरबाट फूल फुल्न शुरु गर्ने मालागेडीको फल भदौ अन्तिमतिरबाट टिप्न थालिन्छ । पाकेपछि रुखबाट खस्ने जामुन आकारका फललाई संकलन गरेर बिक्रि गर्ने गरेको अर्का स्थानीय थानीय किसान पवित्रा रेउलेले बताउनुभयो । हरेक घरमा मालागेडीका रुख छन् । पहाडी भूगोल रहेको छिल्लीकोटमा मालागेडीका रुखले ढाकेको छ ।
तुलसीपुर १८ को दुधरासबाट उत्तर पहाडमा करीव १२ किलोमिटरको दुरीमा रहेको छिल्लीकोटमा मालागेडी जस्तै अरु थुप्रै आयुर्वेदिक वनस्पति पाईन्छन् । सो क्षेत्रमा स्थानीयले व्यक्तिगत जमीन र सामुदायिक वन क्षेत्रमा पनि मालागेडी रोपेका छन् । ‘यो हामीहरुको लागि यार्सा जस्तै हो, यहीबाट अक्सर हामीहरुको घर व्यवहार चल्छ, बहुमुल्य बस्तु भएकाले पनि धेरै फलोस् भन्ने अपेक्षा लिएका हुन्छौँ, यो पटक विगत वर्षभन्दा राम्रो फल्यो’, स्थानीय परबीर पुनले भन्नुभयो ‘मालागेडी नै हामीहरुको प्रमुख आम्दानीको श्रोत हो । यो नेपालमा यही मात्रै पाईने विशेष खालको वनस्पति हो । यहाँको मालागेडीको विशेषता नै विशेष खालको छ । व्यापारीले यहाँको मालागेडीलाई नै रुचाउँछन् ।’
सोही ठाउँकी स्थानीयवासी पुष्पा पुनका अनुसार छिल्लीकोटका सबै घरपरिवारले व्यवसायिक रुपमा मालागेडीको खेती गर्दै आएका छन । स्थानीयको आम्दानीको मुख्य स्रोत यही मालागेडी हो । असोज लागेपछि जामुन पाके जस्तै कालो भएर आफै खस्ने मालागेडी संकलन गर्न सजिलो होस् भन्दै रुखको वरपरका सबै झाडी सफा गरेर मैदान बनाउने गरिन्छ । यसरी संकलन गर्दा छिटो छरितो हुने गरेको अर्का स्थानीय किसान पवित्रा रेउलेले बताउनुहुन्छ । यो ठाउँमा फलेका हरेक दाना मालागेडी निकै मुल्यवान भएको भन्दै उहाँले छिल्लीकोटका लागि यो सबै थोक रहेको बताउनुभयो । मालागेडी बेच्न बजार खोज्नु पर्दैन, मानिस घरमै आउँछन् ।
वर्षेनी यसको माग र मुल्य दुवै बढ्दै गएको छ । नुहाउने साबुन, स्याम्पु, अत्तर, अगरबत्तीलगायतको कच्चा पदार्थका रुपमा लिईने सुगन्धकोकिला नै छिल्लीकोटको पहिचान रहेको छ । छिल्लीकोट क्षेत्रमा पर्ने खानी गाउँ, चुचुर्के, तिनुखोला, डोटेल डाँडा, पिपलडाँडा, पैयाँ टाकुरालगायत आसपासमा मालागेडीका रुखैरुख छन् । हाल यो वनस्पतीको खेती अन्य पालिकामा पनि विस्तार हुने क्रममा छ भने २६ जिल्लामा छिल्लीकोटबाट मालागेडीको बिरुवा पठाइएको स्थानीय कृषक परबीर पुनले बताउनुभयो । अरु ठाउँमा मालागेडी फलेपनि यहाँको जस्तो गुणस्तरको नरहेको उहाँ बताउनुहुन्छ ।
