छबि पुरी/राप्तीपोष्ट
घोराही, फागुन । सुशीला संघाईले घोराही उपमहानगरपालिका वडा नम्बर १९ सुनालीथान सामुदायिक वन क्षेत्रमा पर्ने चुनढुंगा उत्खननका लागि खानी तथा भूूगर्भ विभागबाट २०७६ असार ३१ गते स्वर्गद्वारी माइन्स तथा मिनरल्स प्रालिका नाममा अनुमति पत्र लिनुभयो । अनुमति लिएको बारेमा स्थानीयलाई कुनै जानकारी भएन । अनुमती लिंदा गलत मनसाय राखिएको र स्थानीयबासीसंग कुनै छलफल नगरिएको भन्दै विरोध भएको छ । अनुमति लिंदा स्थानीय सरकारलाई पनि कुनै जानकारी नभएको पाइएको छ ।
शुुरुवाती चरणमा उद्योग स्थापना गर्न गोदाम बनाउने भन्दै सो क्षेत्रका नागरिकहरुलाई प्रभावित पारी सस्तो मुल्यका पाखोजग्गा पनि मंहगोमा खरीद गरी गलत मनसायका साथ कागजी प्रकृया अघि बढाएको पाईएको छ । २०७६ असार ३१ खानी तथा भुगर्भ विभागबाट सिधै अनुुमति लिएको सो मिनरल्स प्रालिले त्यसै वर्ष कात्तिक ३ गते घोराही १९ को वडा कार्यालयबाट व्यवसाय दर्ता सिफारिस लिन सफल भएको छ । घुमाउरो शैलीमा खानी विभागको अनुमति पत्रको कुरासँग बाझिने गरी स्वर्गद्वारी माईन्स एण्ड मिनरल्स प्रालिका नाममा वडा कार्यालयले गाउँ सर्जमिनको मुचुल्कालाई आधार बनाउँदै व्यवसाय संचालन गर्न दिने गरी घरेलु तथा साना उद्योग कार्यालयलाई वडा अध्यक्ष हर्क घर्तीले सिफारिस गर्नुभएको थियो ।
सोही वर्षको कार्तिक १४ गते सो प्रालिले घरेलुु तथा साना उद्योग कार्यालयमा दर्ता गरी प्रमाण पत्र लिएको छ । जवकी यो प्रकृया नै उल्टो भएको छ । उद्योग संचालन गर्ने कुुनै पनि संघ संस्था वा व्यक्तिले स्थानीयबासीको अनुुमति र सहमति लिएर वडा कार्यालय वा स्थानीय सरकारको सिफारिस लिएपछि जिल्लास्थित उद्योग कार्यालयमा दर्ता गरी केन्द्रमा अनुमतिका लागि जानुपर्ने हो । केन्द्रबाट अनुमति लिएर स्थानीयबासीलाई विभिन्न प्रलोभन देखाउँदै परिबन्धमा पारी गाउँ सर्जमिन उठाएको हुँदा अहिले आफुहरु अन्यायमा परेको सुनालीथान सामुदायिक वन उपभोक्ता समुहका जागेश्वर घर्ती मगर ‘जगत’ले राप्ती पोष्टलाई बताउनुुभयो ।
‘शुरुमा पाखोबारी दिनुस् हामीले यहाँहरुले अपेक्षा गरेभन्दा धेरै मुल्य तिरेर किन्छौँ भने, यसो सोँच्दा ठिकै लाग्यो,’ जागेश्वरले भन्नुुभयो, ‘किन होला भनेर सोध्दा उद्योग खोल्ने योजना हो, हामीले यहाँको विकास गर्न उद्योग खोल्न लागेका छौँ भने, मैले नै पहिलो पटक चार रोपनी जग्गा बेचेँ ।’ उहाँका अनुसार सो क्षेत्रमा रहेको करीव ४० रोपनी पाखोबारी सो प्रालिले यसै गरी पाँचजनासँग खरीद गरेको छ । शुरुवाती चरणमा स्थानीयलाई पनि राम्रै्र कामका लागि उद्योग खुल्न लागेको होला भन्ने लागेको रहेछ । तर, पछिल्लो समय प्रालिले चुुनढुंगा उत्खननका लागि प्रकृया अघि बढाएको थाहा पाएपछि आफुुहरुको निद्रा पनि हराएको स्थानीय विष्णु पुनले बताउनुुभयो ।
‘अहिले चुनढंगा उत्खनन् भएका ठाउँको अवस्था देख्दा हाम्रो सबै भोक प्यास हराएको छ । त्यही हवीगती हाम्रो पनि हुने भयो भन्ने ठानेर स्थानीय वन समुह, टोलबासी विरोधमा उत्रिएका छौँ,’ सुनालीथान सामुदायिक वनका सहसचिवसमेत रहनुुभएका पुनले भन्नुुभयो । भूगर्भ तथाखानी विभाग र घरेलुु तथा साना उद्योग कार्यालयले स्पष्ट रुपमा सो क्षेत्रबाट चुुनढुंगा उत्खनन् गर्ने भनी प्रमाण पत्रमा लेखेको छ । त्यही दर्ताका लागि प्रालिले उद्योग स्थापना गर्न चाहेको चारकिल्ला प्रमाणित गरी सँधियारसँग आफुले केवल उद्योग खा्ेल्न चाहेको भन्दै जालसाजी गरेर सर्जमिन मुचुल्का उठाई दस्तखत गराएको साक्षी बसेकाहरुको भनाई छ ।
तर, यो विषयमा उति बेलै सबै कुरा प्रष्ट रुपमा भनिएको र साक्षी बसी दस्तखत गर्नेले चुुनढुंगा उत्खनन् प्रयोजनमा कुुनै अवरोध नहुने र उनीहरुले यसमा सहमति जनाएको बताइएको छ । उक्त सर्जमिन मुचुल्कामा उद्योग संचालक संघाईले जग्गाधनी तेजबहादुर महराको जग्गासमेत भाडामा लिई स्वर्गद्वारी माईन्स एण्ड मिनरल्स प्रांलि खोल्न लागेकाले यसमा सँधियार, छिमेकी, टोल समाजको तर्फबाट चारकिल्लामा कुनै असर नपर्ने हुँदा घरेलुुमा दर्ता गर्न कुनै फरक नपर्ने पत्रमा लेखिएको छ । सो पत्रमा स्थानीयका तर्फबाट वडा अध्यक्ष हर्क घर्ती, सोही ठाउँका रोम थापा, नमसरी थापा, हरिकला गिरी, देवीबहादुर घर्ती, जग्गाधनी तेजबहादुर महराले २०७६ कात्तिक ३ गते आईतबार दस्तखत गर्नुभएको छ । तर, यो विषयमा आफुुहरुलाई परिबन्धमा पारेर गलत मनसायका साथ फसाइएको अहिले उनीहरुले बताएका छन् ।
चुनढंगा उत्खनन् हुने सामुुदायिक वनमा एक सय २५ घरधुरी आश्रित छन् । यस्तै, सातम, लिथान, मुपुल, दम्ती, दादागाउँ, पाँचपोखरी, गोठीवनलगायतका नागरिक यसबाट प्रत्यक्ष प्रभावित हुने देखिएको छ । यसअघि अनेकन बहानाबाजी गरिएको हुँदा अनभिज्ञ रहेको बताउने गरेको सामुदायिक वन समुहका पदाधिकारीले लामो अध्ययनपछि मात्रै सही प्रमाण जुटाउन सफल भएको बताएका छन् ।
आईतबार मात्रै उनीहरुले सो प्रालिका कागजात र आफुहरुको धारणासहित वडा नम्बर १९ को वडा कार्यालय, घोराही उपमहानगरपालिका, जिल्ला प्रशासन, घरेलु तथा साना उद्योग कार्यालय, वन डिभिजन कार्यालयलगायत सरोकार राख्ने संस्थामा चुनढुंगा उत्खनन् कार्य गर्न नदिन र प्रालिका नाममा दर्ता भएको प्रमाण पनि खारेजीको माग सहित ध्यानाकर्षण पत्र बुुझाइएको वन समुहका अध्यक्ष जागेश्वरले बताउनुुभयो ।
पहाडी क्षेत्र भएकाले अहिले घोराही १९ र बंगलाचुलीका अधिकांश पहाड सिमेन्ट उद्योगले यसरी नै खरीद गरेका छन् । वडा नम्बर १९ को पश्चिममा पनि मालारानी सामुदायिक वन, गेरु खोला सामुदायिक वन, बाम्ला साईडमा पनि यसै गरी चुनढुंगा उत्खननका नाममा गिरोह सक्रिय रहेको स्थानीयले बताएका छन् । वन समुुहले वर्षौदेखि बस्दै आएको सो क्षेत्रमा उत्खनन् कार्य गर्दा हजारौँको जीवन र अस्तित्व नै खतरामा पर्ने भएकाले यस्ता गलत काम तत्काल रोक्न माग गरेको छ । उत्खनन् गर्दा जनजीवन प्रभावित हुने, पानीका मुुहान सुक्ने, धुुलो धुुवाँका कारण वनस्पति, घरपालुवा जनावरमा पनि असर पर्ने, उत्पादनमा ह्रास आउनेलगायत धेरै समस्या आउने हुुँदा यस्तो काममा रोक लगाउने आफुहरुले निर्णय गरेको हुँदा निर्णय कार्यान्वयनमा सहयोग गरिदिन स्थानीयबासीले अपिल गरेका छन् ।